Column: ‘Zelfsturend of de weg kwijt’ door Ferdinand Vonkenvanger

Afgelopen woensdag verscheen er een boek van drie topambtenaren van Hollands Kroon. Deze drie ambtenaren hebben het nieuwe besturen binnen Hollands Kroon handen en voeten gegeven. Werken buiten de gebaande paden wordt het nieuwe devies. Arthur Cremers, Anja van der Horst en Wim van Twuijver tekenden gezamenlijk voor het boek ‘Poleposition, zelf aan het stuur in Hollands Kroon’. Een boek dat het proces beschrijft van een nieuwe gemeente die alles anders wil doen. Of zoals ze zelf als drijfveer aangeven:

‘De klassieke bureaucratie van Max Weber heeft honderd jaar goed gewerkt, maar is inmiddels vastgelopen.’

De vernieuwing binnen de gemeente Hollands Kroon wordt op de achterflap al duidelijk.

‘In 2012 startte een nieuwe gemeente in de Kop van Noord-Holland. Hollands Kroon. Een gemeente die besloot dat het anders kan, mag en moet. Een ambitieuze gemeente met de wil om de slimste te zijn en voorop te lopen. Poleposition.’

De recensies lezende komt het boek goed uit de verf. Met 3 beoordelingen scoort het boek een 8,7. En dat is een knappe prestatie, dat moet worden gezegd. De nieuwe aanpak binnen Hollands Kroon hoeft niet per definitie verkeerd te zijn. Dat ben ook ik van mening. Maar, als we kijken hoe de gemeente op dit moment functioneert moet ik toch concluderen dat men de nodige steken heeft laten vallen in het breiwerkje van het nieuwe Hollands Kroon.

Nu is het natuurlijk te makkelijk om dat te wijten aan het nieuwe systeem binnen Hollands Kroon, dat ben ik me bewust. Echter binnen het traditionele hiërarchische ambtenaren systeem was er wel controle op de werkzaamheden. Blijkbaar zijn er nu ambtenaren binnen Hollands Kroon die zelfsturend zijn en daarbij de weg zijn kwijtgeraakt.

Een simpel voorbeeld; de kwestie bij camping Land uit zee. Eigenaar Tonneman constateerde een fout in de koopovereenkomst van de grond. Hij heeft de gemeente de mogelijkheid geboden om dit te verrekenen. Dit had de gemeente 10% van de verkoopprijs gekost, circa € 12.000,00. Veel geld, maar hé iedereen maakt fouten en als we ervan leren is het goed. Zo werkt het tenminste in het bedrijfsleven. Het liep echter anders. De zelfsturende ambtenaar vond Tonneman waarschijnlijk niet aardig, de koffie was niet lekker, hij schaamde zich voor zijn fout of wat het dan ook de reden mag zijn geweest. Hij besloot in ieder geval om te gaan procederen om zijn gelijk te halen. In de oude hiërarchische situatie had de ‘senior’ van de afdeling hier ook mee akkoord moeten gaan. Kortom een moment van bezinning en controle. In het nieuwe systeem is dit controlemoment er naar het zich laat aanzien nooit geweest. En het college is klakkeloos achter de stuurloze ambtenaar aangehobbeld. De te verwachte kosten (schadevergoeding, juridische kosten en ga zo maar door) om dit probleem, wat inmiddels twee keer zo groot is geworden, op te lossen durf ik wel te schatten op ruim € 120.000,00. Tien keer zo veel! En naast de financiële schade heeft de gemeente ook een hoop goodwill en vertrouwen verloren bij de burgers. En aangezien het nieuwe besturen tot doel heeft dat er ‘geparticipeerd zal moeten worden met de burgers’ is de schade op dit vlak nog veel groter te noemen dan de anderhalve ton aan financiële schade.

Bovenstaand voorbeeld staat helaas niet op zichzelf. Er zijn mij gevallen bekend dat ambtenaren een bevel tot huiszoeking hebben geregeld bij het college om burgers onder druk te zetten. Hierin schuilt dus een groot gevaar van het nieuwe systeem van Hollands Kroon. Je systeem is namelijk zo sterk als je zwakste schakel en staat en valt met de integriteit van je medewerkers. Aangezien het college de uitvoerende partij is op bestuurlijk gebied, zouden ervaren, integere en gedegen bestuurders in het college van burgemeester en wethouders tegenwicht moeten geven aan stuurloze ambtenaren. Hier hapert de machine van Hollands Kroon dus duidelijk.

De vraag die je dan kunt stellen is of het de rotte appels zijn binnen de organisatie van Hollands Kroon of een te licht college van burgemeester en wethouders die ervoor heeft gezorgd dat Hollands Kroon het afgelopen jaar slechts met een 6,8 werd beoordeeld. Ik vrees dat als er nu opnieuw een rapportcijfer zou moeten worden gegeven er een onvoldoende op het rapport zou komen.

En eerlijk gezegd begrijp ik dat. Als de houding van de collegeleden over het algemeen wordt ervaren als arrogant, raadsleden als makke lammetjes luisteren naar het college en de dienst wordt uitgemaakt door zelfsturende ambtenaren, waarvan meerdere duidelijk de weg nog niet hebben gevonden, dan is er nog een lange weg te gaan. Vertrouwen komt van meerdere kanten, vertrouwen moet je verdienen. Als je de menselijke maatstaaf ter hand neemt en mensen behandeld zoals jezelf behandeld wilt worden, naar elkaar luistert en oplossingsgericht aan de slag gaat dan zou Hollands Kroon inderdaad nog wel eens een voorbeeld kunnen zijn voor andere gemeenten. En dan niet alleen op papier maar óók in de praktijk.

Ferdinand Vonkenvanger